Çocuklar Yalan Söylemeye Ne Zaman Başlar?

Dünya genelinde her bireyin haftada ortalama 40 adet yalan söylediği düşünülüyor. Çocukların ise % 96’sının ailelerine çeşitli konularda yalan söylediği biliniyor. Peki, çocuklar yalan söylemeyi keşfediyor mu yoksa toplumdan mı öğreniyor? Uzmanlara bakacak olursanız her ikisi de doğru. Yani çocuklar yalan söylemeyi hem keşfediyor, hem de ailelerinden ve çevrelerinden öğreniyor. Aslında çocuklar belirli bir yaştan sonra yalan söylemenin yanlış bir şey olduğunu da öğreniyor fakat bir yandan da işe yaradığına tanıklık ediyor. Aileler ise çocuklarının yalan söylediğini fark ettiklerinde paniğe kapılabiliyorlar. Hatta ‘nerede hata yapıyorum’, ‘çocuğumun yalan söylemesine neden olan ben miyim’ şeklinde sorgulamalar da yapılabiliyor.

Peki, çocuklar ne zaman yalan söylemeye başlarlar ya da neden yalan söylerler? Aileler çocuklarının yalan söylediğini fark ettiğinde ne yapmalı? Konuyu mercek altına alacağız ancak öncesinde çocuklar için ‘yalan’ kavramının her yaşta aynı olmadığının bilinmesi gerekiyor. Çocuklar yalanı aslında 5 – 6 yaşlarında keşfediyor. Sonrasında ise bu keşfin tadını çıkarma eğilimine girebiliyorlar. Ancak çocuklar için bu yaşlarda yalan söylemek tıpkı bir oyun gibi… Yaş ilerledikçe tablo da değişmeye başlıyor.

Yalanı keşfetme evresinden başlayarak çocuklar ve yalan arasındaki ilişkiyi masaya yatıralım.

3 yaş…

Çocuklar yaklaşık olarak 3 yaşına gelene kadar, başkalarının kendisi gibi düşünmüyor olabileceğini asla idrak edemez. Bu yaşa kadar çocuklar, kendileri ne düşünüyorsa herkesin öyle düşündüğünü sanır. Kendileri dondurmayı seviyorsa dondurmayı herkesin sevdiğini düşünür. Kendileri karanlıktan korkuyorsa, herkesin koktuğunu sanır. Dolayısıyla bu yaşa kadar çocuklar için ‘yalan’ mefhumu yok. Bu yaşlarda çocuğunuzun oyuncak ayısının konuştuğunu söylemesi bir yalan değildir. Bu sadece bir hayal ürünüdür. Dolayısıyla ebeveynler bu yaşlarda çocuklarının söylediği gerçek dışı sözleri yalan olarak değerlendirmemelidir.

4 yaş…

Çocuklar 4 yaşına geldiklerinde artık herkesin aynı şekilde düşünmediğini öğrenir. Bir diğer deyişle kendi düşüncelerinin başkalarının düşüncelerinden farklı olabileceğini keşfeder. ‘Keşfederler’ diyoruz çünkü kendileri söylemediği sürece kimsenin onun ne düşündüğünü bilemeyeceğini de anlarlar. Hemen akabinde konuyu tam olarak çözememiş olsalar da ‘yalan’ kavramının varlığını öğreniyorlar. Elbette bu durum hemen yalan söylemeye başladıkları anlamına gelmiyor.

5 yaş…

Bu yaşa geldiklerinde artık çocuklar gerçek ile yalan arasındaki farkı net bir şekilde biliyor olurlar. Anne babalarının kendilerine kızmaması ya da ebeveynlerinin üzülmemesi gibi amaçlarla olayları anlatırken gerçeklerden küçük sapmalar olabiliyor ve konuya küçük yalanlar katabiliyorlar. Bu yaş bir anlamda çocukların yalanın işe yarayıp yaramadığını test ettikleri dönemdir ve son derece kritiktir. Çünkü ailelerin bu dönemde çocuklarının yalan söyleme karşısındaki tutumları büyük önem taşıyor. Konuya daha sonra değineceğiz.

6 ve 7 yaş…

6 ila 7 yaşlarında ise çocuklarda soyutlama yeteneği artık gelişmiş olur. Bu yaşlarda çocuklar artık bilinçli bir şekilde yalan söylemeye başlarlar. Elbette ‘her çocuk yalan söyler’ şeklinde bir düşünceye kapılıp durumu normalleştirmemelisiniz. Çocukların özellikle 7 yaşından sonra yalan söylemesi normal bir durum değildir ve ailelerin durumu bu şekilde değerlendirmesi gerekir. Bunun için de yalan türleri hakkında fikir sahibi olunmasında fayda var.

Çocukların Söylediği Yalan Türleri

Hayal Ürünü Yalanlar

Genellikle 3 ila 4 yaşında olan çocukların söylediği küçük hayal ürünleridir. Hayal ürünü yalanlar genellikle çocukların oyuncakları üzerinden söylenir. Oyuncak ayısının dolabın arkasına saklandığını söylemesi ya da çikolatasını oyuncaklarından birinin yediğini söylemesi gibi hayal dünyaları ile ilgili yalanlardır.

İhtiyaca Yönelik Yalanlar

Bu yalanlar genellikle çocukların ilgi ihtiyacı olduğunda ya da cezadan kaçmak için söyledikleri yalanlardır. Örneğin ilgi ihtiyacı için düştüğünü ve dizinin çok acıdığını söyleyebilir. Bunun nedeni aslında ilgi ihtiyacıdır ve daha önce düştüğünde ailesinin kendisiyle daha fazla ilgileniyor olmasıdır.

Sosyal Yalanlar

Sosyal yalanlar çocuklarının yalanın işe yaradığını fark etmesiyle söylemeye başladığı yalanlardır. Okula gitmek istemediği için hasta olduğunu söyleyebilir. Ödevini yapmak istemediği için ellerinin ağrıdığını söyleyebilir.

Patolojik Yalanlar

Patolojik yalanlar ise üzerinde mutlaka durulması gereken yalanlardır. 7 yaşından itibaren ergenlik dönemine kadar görülebilen bu yalan türü dürtü kontrol bozukluğu durumunda kaynaklanır. Örneğin babasının kendisini sevmediğini düşünen bir çocuğun, farklı bir ortamda babasının öldüğünü söylemesini buna örnek gösterebiliriz.

Hayranlık Yalanları

Çocuklarda özgüven eksikliği ya da yetersizlik hissi nedeniyle söylenen bu yalanlar genellikle gerçek olmayan başarı öyküleridir. Bu yalanların amacı çocukların daha fazla itibar görmek istemesi ya da daha fazla kabul görmek istemesidir.

Çocukların Yalan Söyleme Nedenleri

Çocuk psikolojisi alanında hizmet veren uzmanlara göre çocukların yalan söylemesinin altında yatan nedenler şunlar olabilir:

• Anne babanın yalan söylemesi
• Çocuğa verilen sözlerin tutulmaması
• Çocuğun yeterince ilgi ya da sevgi görmemesi
• Çocuğun ceza ile terbiye ediliyor olması
• Çocuğun aşağılanması
• Çocuğun hayallerinin ya da isteklerinin gerçekleşmemesi
• Özgüven eksikliği
• Çocuğun hiç ödüllendirilmemesi ya da aşırı sıklıkla ödüllendirilmesi

Yalan Söyleyen Çocuklara Nasıl Yaklaşmalı?

Öncelikle çocuğunuz yalan söylemeye başladığında paniğe kapılmanızın, aşırı strese girmenizin ya da çocuğunuza yalan söylediği için kızmanızın hiçbir faydasının olmayacağını belirtelim. Elbette yalan söylemenin doğru bir davranış olmadığını çocuğunuza anlatmalısınız. Çocukların empati yapabilmesi için yalanın karşı tarafta ne kadar üzüntü yaratabileceğine dair, anlayabileceği konularda örnekler aktarabilirsiniz. Bunun dışında çocuğunuza karşı olan tutumunuzu yeniden gözden geçirmenizde fayda olacaktır. Bu noktada size yardımcı olabilecek birkaç hususa değinmek isteriz.

Yalan Söylemeyin

Çocuklar hayatı keşfederken ailelerini de taklit eder. Eğer siz yalan söylerseniz çocuğunuzdan yalan söylememesini beklemeyin. Ayrıca çocuğunuzun yalanına sırdaşlık da etmeyin. Çok sık yaşanan bir durumu örnek gösterebiliriz. Çocuklar babaları ile gezmeye gittiklerinde annelerinden gizli olarak sağlıksız yemekler tüketebiliyor ve akşam eve dönüldüğünde çocuk ile baba anlaşarak anneye tüketilen yemekle ilgili yalan söyleniyor. Bu davranış çocukları yalan söylemeye sevk etmenize eşdeğerdir. Çünkü bu davranış çocuklara doğruyu söylemenin neden olabileceği olumsuzluklardan kaçmak için rahatlıkla yalan söylenebileceğini, bir başka deyişle yalan söylemenin de bir seçenek olduğunu ve tercih edilebileceğini düşündürür.

Mükemmeliyetçi, Baskıcı, Tehditkar Olmayın

Aşırı baskıcı ve tehditkar bir tutum içerisinde olursanız çocuğunuzun yalana başvurması da uzun sürmez. Aynı zamanda çocuklardan mükemmel olmasını beklemeniz de çocuklar üzerinde gizli bir baskıya dönüşüyor. Bununla birlikte çocukların yapması ya da yapmaması gereken konularda tehditkar bir tavır içerisine asla girmemelisiniz.

Koşulsuz Sevildiğini Hissettirin

Çocuğunuza olan sevginizin başarısı ya da başarısızlığından etkilenmeyeceğini, onun her koşulda sizin tarafınızdan sevildiğini gösterin.  Sevgi ihtiyacı nedeniyle yalan söyleyen çocukların koşulsuz sevildiğini hissetmesi durumunda yalan söylemeyi bıraktığı daha önce gözlemlendi.

İlgili Anne/Baba Olun

Çocukların sağlıklı bir şekilde büyümeleri için her daim ilgiye ihtiyaçlarının olduğunu unutmamalısınız. Ailesinden yeterli ilgi görmeyen çocukların bu ihtiyacını yalan söyleyerek belli etmeye başladığı biliniyor. İş hayatınız çok yoğun olabilir ancak bu durum çocukları ilgisiz bırakmak adına bir gerekçeye dönüşmemelidir. Önceliğiniz mutlaka çocuğunuzun ihtiyaçları olmalıdır.

Özgüven Kazanmasını Sağlayın

Özgüven eksikliği çocuklarda başlı başına bir yalan söyleme nedeni oluyor. Çocuğunuzu özgüven kazanması için desteklemelisiniz. Her ortamda kendini özgürce ifade edebilmeli ve tarafınızdan takdir görmelidir. Başarı duygusunu yaşamasına yardımcı olabilir ve böylelikle kendine güvenmesini sağlayabilirsiniz. Gerektiğinde bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin.