Çocuk Kitapları Hangi Özelliklere Sahip Olmalı?

Çocuklara kitap okuma alışkanlığını erken yaşlarda kazandırmak çok büyük bir önem taşıyor. Elbette kitap seçimi de titizlikle yapılmalı ve çocukların yaşına uygun bir anlatım diline sahip olan yayınlar tercih edilmelidir. Anlatım dili ile birlikte işlenen konuların çocukların ilgisini çekecek bir şekilde sunulması, onların kolay kavrayabileceği biçimde aktarılması da üzerinde durulması gereken hususlar arasında yer alıyor. Henüz okuma yazma bilmiyor olsalar bile kitaplarla zaman geçirmeleri, ailelerin çocuklara kitap okuması, kitap okuma alışkanlığını kazandırmanın temellerini atmak anlamına geliyor. Peki, kitap seçimi nasıl yapılmalı, neler göz önünde bulundurulmalı ya da nelerden uzak durulmalı?

Anne babalar için rehber olabilecek bazı kritik unsurları tek tek sıralayalım. Kitaplarda olması gereken ve olmaması gereken özellikleri ayrı ayrı değerlendirmek, konuyu çok daha net bir şekilde anlamayı sağlayabilir. Böylelikle göz önünde bulundurulması gereken faktörler hakkında fikir sahibi olabilir ve çocuğunuz için en doğru kitapları tercih edebilirsiniz.

İçerik, Dil ve Anlatım Yönünden Olması Gereken Özellikler

• Kitaplar çocukların gelişim düzeylerine uygun olan konuları ele almalıdır.
• Anlatım dili son derece sade olmalı ve kitapta işlenen kavramlar kolay anlaşılır bir dille aktarılmalıdır.
• Konuların çocukların ilgisini çekmesi, bu konu üzerine düşünmelerini sağlar. Dolayısıyla çocukların ilgisini çekebilecek konuların ele alınmasında fayda olacaktır.
• Konuların işlenme şekli, insanlık değerlerine uygun olmalıdır.
• İnsan sevgisi, hayvan sevgisi, yardımlaşma duygusu gibi konular da dahil olmak üzere tüm konular gerçekçi bir açıdan ele alınmalıdır.
• Hangi konu ele alınıyor olursa olsun, kitaplar çocukları iyiye ve doğru olana yönlendirmelidir.
• Çocuklara eleştirel düşünme becerisini kazandıran yayınlar da tercih edilebilir.
• Seçilen kitaplar çocukların kelime dağarcığına da katkıda bulunmalıdır.
• Mesajların doğrudan anlatılması yerine bu mesajı çocuğun bulmasını sağlayacak şekilde anlatılması daha doğru olacaktır.
• Küçük yaşlarda resimli olan kitaplar çocukların hayal dünyalarını zenginleştirir ve konuyu ya da olayı kafalarında daha iyi canlandırmalarına olanak tanır.
• Bebeklik döneminde renkli ve resimli kitaplar alınabilir. Daha sonra masal kitaplarına geçiş yapılabilir.
• Hayvanların konuşabildiği kitapların tercih edilmesinde uzmanlar bir sakınca görmüyor. Ancak tek boynuzlu atlar ya da doğa üstü güçlere sahip olan hayvanlar gibi gerçekçi olmayan hayvan karakterlerinin yer aldığı kitaplar çocukların aklını karıştırabiliyor.
• Çocuklar 5 yaşına kadar gerçekliği anlamaya çalışırlar. Bu nedenle 5 yaşından önce peri masallarını içeren kitapların tercih edilmemesi gerekiyor. 5 yaşına kadar daha gerçekçi ve daha basit yayınlara yönelmekte fayda olacaktır.
• Sadece etkinlik ve oyun içerikli kitapları tercih etmek ya da sadece bir mesaj veren hikayelerin aktarıldığı kitaplara yönelmek tavsiye edilmez. Olabildiğince farklı içeriklerle hazırlanmış kitapları tercih etmeye özen göstermelisiniz. İçerik yönünden çeşitlilik önemlidir.
• Çocuğun yaşına uygun olmak kaydıyla bilim, sanat, müzik, tarih, mizah ya da şiir kitapları da tercih edilebilir. Bu sayede çocuklar kendi yeteneklerini ve ilgi alanlarını çok daha kolay keşfetmeye başlarlar.
• Kitapta yer alan karakter sayısının çok fazla olmaması gerekiyor.
• Zaman açısından kronolojik sıralamanın çok iyi ayarlanmış olmasına dikkat etmelisiniz. Geçmişe giden ve şimdiki zamana dönen bir kurgu da çocukların aklının karışmasına neden olabilir.
• Çocuklar için uzun betimlemeler, karakter çözümlemeleri sıkıcı bir boyuta dönüşüyor. Bu nedenle akıcı bir dil kullanılmalı ve olay ya da karakterlerle ilgili bilgiler kısa kısa aktarılmalıdır.
• Aileler çocuk kitaplarına sadece bilgi edinme aracı olarak bakmamalıdır. Çocukların keyifli bir şekilde zaman geçirmesini sağlamak için de kitaplardan faydalanılabilir.

Çocuk Kitaplarında Neler Sakıncalıdır?

Kitaplarda olması gereken özellikleri kısaca aktardık. En az olması gereken özellikler kadar sakıncalı olan unsurların da önemli olduğunu unutmamalısınız. Çocuk kitaplarında nelerin sakıncalı olduğunu da tek tek aktaralım.

• Çocuk kitaplarının önyargılardan arındırılmış olması gerekiyor. Özellikle ırk üstünlüğü, din farklılığı, bağnazlık, hor görme, sınıf üstünlüğü gibi konuları ele alan ya da bu mesajları veren kitaplardan kesinlikle uzak durmalısınız.
• Kitaptaki karakterlerin düşmanlık, intikam alma gibi davranışları, eylemleri çocuklara bu duyguların aşılanması anlamına gelir. Çocuklar kitaplardan sanıldığından çok daha fazla etkilenir ve bu nedenle çocuklara hangi duygu ve düşüncelerin aşılandığına maksimum düzeyde dikkat edilmelidir.
• İnsan ya da yiğitlik gibi kavramların çok fazla abartılması asla doğru değildir. İnsanların hata yapmadığı, yanılmadığı, üstün bir canlı türü olduğu, her şeyi bildiği, istediği her şeyi yapabileceği gibi mesajlar veren kitaplar da uzak durmanız gereken yayınlar listesinde yer alıyor.
• Çok katı kurallar sunan, hoşgörüden ve esneklikten uzak bir tutum sergileyen karakterlerin abartılı şekilde işlendiği kitaplar da çocukların aklının karışmasına yol açabilir.
• Kitaplar kader, alın yazısı gibi mücadele etme gücünü ve isteğini kırabilecek kavramları içermemelidir.
• Uzmanlar acıma duygusunu abartılı şekilde ele alan, adeta duygu sömürüsü üzerine kurgulanmış kitapların çocuklara hiçbir faydasının olmadığını dile getiriyor. Sürekli başına kötü olaylar gelen, açlık, sevgisizlik gibi durumlar içerisinde olan karakterlerin anlatıldığı kitaplar çocuklar için en azından faydalı değildir.
• Kitaplarda işlenen konular kadar o konuların ele alınış şeklinin de önemli olduğunu unutmamak gerekiyor.
• Mutsuz ailelerin konu edindiği kitaplar uzmanlar tarafından önerilmiyor.
• Elbette kitaplarda kesinlikle cinsel içerikli sözlere, sinkaflı kelimelere yer verilmemelidir.
• Bedensel ya da zihinsel engelleri küçümseyen ifadelere, lakaplara da yer verilmemelidir. Kitaplarda ‘kör, topal, kambur, kel’ gibi ifadelerin kullanılmadığından emin olmalısınız. Bu ifadeler bazı ailelere masum gibi görünebilir ancak çocukların fiziksel ya da zihinsel engellere hatta farklılıklara bile bakış açısını değiştirebilir.
• Hayvan isimleri aşağılama ifadesi olarak kullanılmamalıdır. ‘Köpek gibi pişman olmak, eşek gibi ağlamak’ gibi ifadelerin kullanıldığı kitaplardan uzak durmalısınız.

Çocuk Kitaplarında Olması Gereken Biçimsel Özellikler

İçerik, dil ve anlatım yönünden uygun kitapları seçmek de yeterli olmuyor. Çocuk kitaplarında bazı biçimsel özelliklere dikkat edilmesinde de fayda var. Biçimsel özellikler ailelerin çok fazla üzerinde durmadığı bir husus olsa da çocuklar için önem taşıyor. Çünkü kitapların öncelikle çocukların ilgisini çekmesi gerekir. Okul öncesi dönemde tercih edilen çocuk kitaplarında biçimsel açıdan bu özelliklerin olmasında fayda var:

• Kitapların yaklaşık % 70’i resimlerden oluşmalıdır. Çizimler canlı renklerle renklendirildiğinde çocukların çok daha fazla ilgisini çeker.
• Kitapta yer alan resimlerin de aileler tarafından gözden geçirilmesi gerekir. Kitap kurgu, karakterler, içerdiği mesaj gibi içerik yönünden harika olabilir. Ancak negatif mesaj veren bir resim çocukları olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle çocuğunuzdan önce siz kitaplardaki resimleri gözden geçirmelisiniz.
• Yazı puntosu büyük ve okunaklı olmalıdır. Çocuklar henüz okuyamıyor olsa bile kitaplar aracılığı ile yazılara ilgi duyar ve okuma – yazma öğrenme isteği pekişebilir.
• Satır aralığının gözü yormayacak şekilde ayarlanmış olması gerekir.
• Kitap sayfalarının kolay yırtılacak kalitede olmaması da önem taşıyor. Özellikle belirli bir yaşın altında olan çocuklar cisimleri ağızlarına götürme eğilimindedir.