Çocuğuma Nasıl Sınır Koyabilirim?
Çocuklara sınır koymak, onların kendilerini daha sakin ve güvende hissetmesine yardımcı olur. Davranış problemi olan çocukların ailelerine baktığınızda büyük bölümünün kuralları olmayan ve çocuklarına sınır koymayan aileler olduğunu fark edebilirsiniz. Elbette tüm çocuklar aileleri tarafından konulan kuralları belirli aralıklarla test eder. Dolayısıyla sınır koymak kadar tutarlı ve kararlı olmanın da önem taşıdığını belirtmek gerekiyor.
Yapılan araştırmalar çocukların ebeveynleri tarafından iletilen her 3 ricadan 2’sine uymadıklarını ortaya koydu. Özellikle tutarlı olmayan ailelerde bu durum çok daha net bir şekilde kendini belli ediyor. Sınırlar konusunda sadece bir defa esnek davranmanız, çocukların bu sınırları bir sonraki seferde çok daha inatçı bir şekilde test etmesine neden olabiliyor. Peki, nasıl sınır koymalı, nelere dikkat etmeli? Bu konuyu irdeleyeceğiz ancak öncesinde sınır koymanın ne anlama geldiğini netleştirelim.
Sınır Koymak Nedir?
Sınır koymak, çocukların kendilerini son derece güvende hissedebilecekleri bir hareket alanı sunmak, yol göstermek ve neleri yapabileceğini neleri yapmamaları gerektiğini öğretmektir. Sınır koymak asla çocukları baskı altına almak ve çok katı kurallar ile disipline etmek değildir. Ailelerin sınır koymayı çocukları her yönüyle kontrol altına almak şeklinde algılamaması gerekiyor.
Neden Çocuklara Sınır Koymak Gerekir?
Bildiğiniz gibi çocuklar içinde bulundukları dünyayı sürekli olarak keşfetme çabası içerisindedir. Bu keşifler esnasında da bir yol haritasına, onları yönlendirebilecek bazı işaretlere ihtiyaç duyarlar. Sınır koymak tüm bu süreçte çocukların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlar. Yapmaları ve yapmamaları gereken davranışlar ile bu davranışların sonuçlarını öğrenmelerine yardımcı olur.
Çocuklar Kuralları Ne Zaman Anlamaya Başlar?
Elbette çocuklar 6 yaşına kadar kuralın ne olduğunu, neden kural konduğunu ve neden bu kurallara uymaları gerektiğini tam olarak kavrayamaz. 4 yaşından önce ise kural kavramını anlamaları mümkün olmaz. 6 yaşından sonra kuralları anlamaya başlarlar ve bu algı çok yavaş geliştiği için zaman zaman kuralara uyma noktasında tutarsız davranmaları da son derece normaldir. Bu noktada akıllara gelen soru “kuralları anlamıyorsa kural koymanın ne anlamı var” oluyor. Çocukların bu yaşlarda kurallar ile ilgili olgunluğa erişmesini ve kural kavramını anlamasını kolaylaştırmak, bir anlamda çocuğu bu sınırlara alıştırmaktır. Bununla birlikte çocukların bu yaşlarda güvene ihtiyaçlarının olduğunu ve güvende hissettirmenin bir yolunun da sınırlar çizmek olduğunu unutmamak gerekiyor.
Çocuklara Nasıl Sınır Konur?
Öncelikle çocuklara sınır koyarken gelişim düzeyine ve yaşına uygun kurallar koymaya özen göstermelisiniz. Onların uymakta çok fazla zorlanacakları ve çok detaylı kurallar koymayın. Ayrıca ailelerin çocukları kurallara boğmamaları gerektiğinin de altını çizmek gerekiyor. Sınır koymak çocukların her adımını kurallara göre atması anlamına gelmez. Elbette sınırlar olmalı ancak çocuğunuzun tüm günü kurallar ile belirlenmemeli! Bu ince çizgiye dikkat ederek aşağıdaki adımları takip edebilir ve çocuklarınıza sınır koyabilirsiniz.
- Kurallar çocuklara anlayabilecekleri bir dille çok açık ve çok net bir şekilde söylenmelidir. Sadece “oyuncaklarını topla” demek çocuklar için yeterli olmayabilir. Çünkü ne zaman toplamaları gerektiğini bilemeyebilirler. Bunun yerine “oyunun bittiğinde oyuncaklarını toplamalısın” demek çocuklar için daha açıklayıcı ve daha net olur.
- Kuralları çocuklara açıkça söylemek yeterli değildir. Aynı zamanda kurallara nasıl uymaları gerektiği de gösterilmeli! Örneğin oyuncakların toplanması isteniyorsa bu kural söylendikten sonra oyuncakların nasıl toplanması gerektiği de tek tek sepete konarak gösterilmelidir. Hatta eğlenceli olması için oyuncakları renklerine göre sepete yan yana koyabileceğini de söyleyebilirsiniz.
- Kurala neden uyulması gerektiğini de açıklamalısınız. Sadece talimat vererek kenara çekilmeniz çocukların kuralları kabul etmesini zorlaştırır. Örneğin “oyuncaklarını toplamanı istiyorum çünkü yeniden oynamak istediğinde hemen bulabilirsin” ya da “oyuncakları toplamanı istiyorum çünkü evimize gelen biri oyuncağa takılıp düşebilir” gibi açıklayıcı olmalısınız. Bu sayede çocuklar kuralların her birinin bir nedeninin olduğunu yavaş yavaş anlamaya başlar.
- Kuralların pekiştirilmesi de büyük önem taşıyor. Bu sayede çocuklara sınırları hatırlatmış olursunuz. Örneğin “oyuncaklarını toplamışsın, eline sağlık. Artık yeniden oynamak istediğinde onları hemen bulacaksın” gibi sözler söylenebilir. Kuralların pekiştirilmesinin de önemli olduğunu unutmayın, çocuklar kuralları zamanla unutabilir ya da uymak istemeyebilir. Bu sayede nedenlerini de onlara hatırlatmış olursunuz.
- Sürekli olarak ödüllendirme yöntemini tercih etmeyin. Çocuklar kurala her uyduğunda ona ödül vermeniz bu beklenti içerisine girmesine neden olur ve sınır koymak amacını ziyadesiyle aşar. Ona kurala uyduğunda teşekkür edebilirsiniz. Ancak her defasında ödül vermeniz doğru olmaz.
Çocuklar Kurallara Uymadığında Ne Yapmalı?
İşte en önemli konu da bu; peki, ya kurallara uymazlarsa? Şimdiden buna hazırlıklı olun çünkü çocuklar zaman zaman kurallara uymamayı deneyecek yani test edecek. Bu durumda neler yapmamanız gerektiğine göz atalım.
Tehdit Etmeyin!
Çocuğunuza “oyuncaklarını toplamazsan çikolata yiyemezsin” gibi tehdit içerikli bir yaklaşım asla sergilemeyin. Aynı zamanda “bunu babana söyleyeceğim” gibi korkutma çabaları da son derece yanlıştır. Bu durum çocukların sınırları daha fazla zorlamasına neden olabilir.
Oyuncakları Siz Toplamayın!
Çocuğunuz kurala uymadığında onun yapması gerekeni asla siz yapmayın. Bu hata aileler tarafından çok sık yapılıyor. Genellikle anneler bir yandan söylenirken diğer yandan da çocukların yapması gerekeni kendileri yapıyor. Ancak bu da çocuklarda “kurallar o kadar da önemli değilmiş” algısı yaratabilir.
Cezalandırmayın!
Sınırlara uymaması durumunda odasına gönderme, en sevdiği oyuncağı bir süreliğine yasaklama gibi cezalandırma yönteminin de son derece yanlış olduğu uzmanlar tarafından sıklıkla dile getiriliyor. Çünkü bu yöntem de tabiri caizse “ters tepiyor”! Yani çocuklar sınırları daha fazla zorlamaya başlıyor.
Peki, Ne Yapmalı?
Çocuklar sınırları zorlamaya başladığında yani kurallara uymadığında yapabileceklerinize birkaç örnek verelim.
Oyuna dönüştürme
Çocuğunuz için bu konuyu oyuna dönüştürebilirsiniz. Örneğin oyuncaklarını renklerine göre toplamasını isteyebilir ve rengi de siz seçebilirsiniz. Kırmızı dediğinizde hızla kırmızı oyuncakları, mavi dediğinizde mavi renkte olanları toplaması, çocuklar için bu aktiviteyi bir anda eğlenceli bir sürece dönüştürebilir. Bu ve benzeri oyuna dönüştürmeler kuralları daha kolay kabul etmesini sağlar.
Sonuçlarını gösterme
Uygulayabileceğiniz bir diğer yöntem de sonuçları göstermektir. Örneğin oyuncaklardan birinin üzerine yanlışlıkla basın ve kırılsın. Sonrasında çocuğunuza “oyuncağını istemeden kırdığım için özür dilerim, eğer toplanmış olsalardı böyle bir kaza yaşanmazdı” diyebilirsiniz.
Nedenini öğrenme
Çocuğunuza neden kurala uymak istemediğini sorun. Eğer gerçekten bir ihtiyaçtan kaynaklı olarak kurala uymak istemiyorsa bu durumda kuralı esnetebilir ya da değiştirebilirsiniz. Örneğin sadece sabahları 10:00 ila 12:00 arasında TV izlemesine izin veriyorsunuz. Ancak çocuğunuz öğleden sonra da izlemek istiyor. Ona nedenini sorun. Sevdiği çizgi filmin o saatte olması gibi nedenlerle bu sınıra uymak istemiyorsa bu durumda TV izleme saatlerini değiştirebilirsiniz. Unutmayın, sınırlar sadece çocuklarınızın kendini güvende hissetmesi ve hayatı daha kolay keşfetmesi içindir. Çok katı olmanıza gerek yok. Kendi yatağında uyumak istememesinin nedeni odasına yansıyan bir gölge olabilir ve bu gölgeden korktuğu için kurala uymak istemeyebilir. Her zaman çocuğunuz ile iletişim kurun ve nedenlerini sorun.
