DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) Nedir?

DEHB yani dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çocuklarda oldukça yaygın görülmekle birlikte yetişkinlerde de görülebilen bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlığı yaşayan çocuklarda dikkat süreleri ve aynı zamanda dikkat yoğunlukları yaşıtlarından çok daha az oluyor. DEHB, nörogelişimsel ve nörodavranışsal bir bozukluk olmakla birlikte belirtiler bakımından da 3 farklı şekilde kendini ortaya koyar. Bunlar;

• Dikkat eksikliği
• Hiperaktivite
• Dürtüsellik

Bazı çocuklarda dürtüsellik belirtileri gözlemlenirken bazılarında sadece dikkat eksikliği belirtileri ortaya çıkıyor. Ancak her iki ya da her üç gruptan belirtilerin ortaya çıktığı çocuklar da mevcut. Bunlar arasında tanı koymanın en zor olduğu dikkat eksikliğidir. Çünkü dürtüsellik ile hiperaktivite birbirine paralel belirtiler sergiler ve aynı zamanda çocuklar büyüdükçe bu belirtilerde bir azalma olabilir. Ancak yapılan araştırmalar dikkat eksikliği belirtilerinin yaşın ilerlemesiyle birlikte azalmadığını da ortaya koyuyor.

DEHB Dikkat Eksikliği Tipi Belirtileri

• Herhangi bir konuya odaklanmakta zorlanma
• Dikkati sürdürmekte güçlük çekme
• Göz teması kurmamak
• Kısa sürede sıkılmak ve sürekli yeni aktiviteye geçiş yapmak
• Detayları fark edememek
• Unutkanlık
• Dinlemekte zorlanmak
• Özel eşyaları koruyamamak, kaybetmek
• Çeşitli yönergeleri hatırlamamak, unutmak
• Çok sık hatalar yapmak

DEHB Hiperaktivite Tipi Belirtileri

• Aşırı düzeyde hareketlilik
• Bir yerde sabit kalamamak
• Oturma ya da ayakta durma esnasında kolları bacakları sürekli hareket ettirme isteği
• Çok hızlı konuşmak ve kelimeleri ya da cümleleri birbirine bağlayamamak
• Karşı tarafı dinleyememek
• Biri konuşurken sürekli olarak onun sözünü kesmek

DEHB Dürtüsellik Tipi Belirtileri

• Aşırı düzeyde sabırsız olmak
• Taleplerin hemen karşılanmasını istemek ve bu konuda dayatmacı bir tavır içerisine girmek
• Düşünmeden, ölçüp tartmadan hareket etmek
• Sırada bekleyememek
• Tepkileri kontrol etekte ciddi düzeyde sıkıntı yaşamak
• Acelecilik

Türkiye’de bu rahatsızlığın görülme oranı son yapılan araştırmalara göre % 5 ila % 7 düzeyindedir. Ayrıca kız çocuklarda yaygın şekilde hiperaktivite olmadan sadece dikkat bozukluğu görülebildiğinden tanı koymanın biraz daha güç olduğu biliniyor. Çünkü bu çocuklar genellikle içine kapanık bir tablo sergiler ve daha sessizdirler. Bu nedenle odaklanmakta zorluk çektikleri ve dikkatlerini uzun süre devam ettiremiyor olmaları aileleri tarafından durumun daha geç fark edilmesine neden olabiliyor. Erkek çocuklarda bu rahatsızlık kız çocuklara nazaran 2 ila 3 kat daha fazla görülüyor.

“Çocuğum Hiperaktif mi?”

Çocukları çok hareketli olan aileler genellikle endişeye kapılıyor ve çocuklarının hiperaktif olmasından endişe ediyor. Ancak hiperaktivite sadece fazla hareketli olmak anlamına gelmiyor. Çocuklar yapılarından kaynaklı olarak da yaşıtlarına nazaran biraz daha hareketli olabilir. Bu noktada ailelere yukarıda sıraladığımız belirtileri dikkatlice gözden geçirmelerini önerebiliriz. Şayet bu belirtilerden bir ya da birkaçının çocuğunuzda mevcut olduğunu düşünüyorsanız bu durumda bir uzmana danışmanız gerekiyor. Bu sayede çocuğunuzun gerekli kontrollerden geçirilmesi mümkün olur ve şayet varsa DEHB tanısı konur.

DEHB Tanısı Kaç Yaşında Konur?

Ailelerin en çok merak ettiği konulardan biri de DEHB tanısının en erken kaç yaşında konabildiğidir. Çocuklarda 5 ila 6 yaşına gelene dek hareketlerinde sıklıkla büyük değişimler gözlemlenir. Bu nedenle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı konabilmesi için 6 yaşına kadar beklemek gerekiyor. 6 yaşından önce konan tanı yanıltıcı olabiliyor ve hata payının da bir hayli yüksek olabildiğini belirtebiliriz. Uzmanlar tanı konması için mutlaka 6 yaşına kadar beklenmesi gerektiğini dile getiriyor.

Aynı zamanda belirtilerin en az 6 ay boyunca gözlemlenmiş olması da gereklidir. Tedavisinde ise davranışçı bir yaklaşım sergilenmesi gerekiyor. Beraberinde ilaç kullanımı, aile ve oyun terapisi ya da destekleyici cihazlı tedavi gibi seçenekler de bulunuyor. Tanı konmasının ardından hangi tedavinin uygulanacağına uzmanlar tarafından karar verilecektir.

Hiperaktivitenin Tedavisi

Bu rahatsızlığı yaşayan çocuklar arkadaşları ile olan ilişkilerinde sorun yaşayabildiği gibi eğitimleriyle ilgili de çeşitli problemler yaşayabiliyor. Bu nedenle mutlaka rahatsızlığın tedavi edilmesi gerekiyor. Tedavide ilk adımın psikoeğitim olduğunu söyleyebiliriz. Ailelerin bu konuda yeterli bilince kavuşmaları da çok büyük önem taşıyor. Nasıl bir yol izlenmesi gerektiği ve tedavinin ihmal edilmesi durumunda çocukların ne gibi zorluklar yaşayabileceği gibi konularda mutlaka ailelere uzmanlar tarafından detaylı bilgi aktarılmalıdır. Çünkü kimi zaman ailelerin de tedaviye destek olması gerekebiliyor. Aile ile birlikte çevrelerindeki kişilerin de bu tedaviye destek olmaları çok büyük önem taşıyor. Psikoterapi ve psikososyal terapiler de aksatılmamalı! Çünkü DEHB tedavisinde ilaçlar ile birlikte psikoterapi de uygulanıyor.

DEHB Tanısı Konan Çocuklar En Çok Nelerden Rahatsız Oluyor?

Bu çocukları en çok rahatsız eden unsur, serbest bir şekilde etrafta dolaşabilmelerine izin verilmemesidir. Özellikle ailelerin bu konuda set bir tutum içerisine girmesi, çocukların agresifleşmelerine neden olabiliyor. DEHB tanısı konan çocuklara oturması söylendiğinde Sürekli olarak sağa ve sola doğru vücutlarını eğmeye başlarlar. Kollarını ve bacaklarını sallamaya, kıvranma davranışları göstermeye başlayabilirler. Bu durum maalesef çocukların eğitimlerine de olumsuz yansıyor.

Bununla birlikte dışarıdan gelen seslere karşı da aşırı duyarlı olabilirler. Sadece korna sesi bile çocukların çok daha fazla hareketlenmesine sebebiyet verebilir. Görsel ve aynı zamanda duyusal algılama bozuklukları da sıklıkla gözlemleniyor. Sürekli olarak huzursuz bir çocuk hareketleri sergiliyor olmaları da bundan kaynaklanıyor. Ayrıca çocuklara çeşitli talimatlar verilmesi ve uygulamasını istemesi de rahatsızlık verici olabiliyor. Çünkü herhangi bir işi adım adım, sırayla yapma noktasında sıkıntı yaşayabiliyorlar. Çok çabuk sıkıldıkları için işi tamamlamakta zorluk çekerler ve çoğu zaman yarıda bırakırlar.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Neden Olur?

Elbette aileler bu rahatsızlığın kaynağını da merak ediyor. Tıp teknolojisi her ne kadar ciddi bir gelişim süreci içerisinde olsa da henüz halen çok sayıda rahatsızlığın nedeni tam olarak bilinemiyor. Bunlardan biri de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğudur. Elbette halen yüzlerce klinikte konuyla ilgili araştırmalar yapılmaya devam ediliyor ancak nedenine dair net bir bulgu henüz elde edilemedi. Sadece bu rahatsızlık ile alakalı olan bazu bulgulara ulaşılabildiğini söyleyebiliriz.

Örneğin yapılan araştırmalarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı konan çocukların yaklaşık olarak % 40’ının akrabaları içerisinde de bu rahatsızlığın olduğu gözlemlendi. Dolayısıyla bu da akıllara genetik faktörlerin etkili olduğu bir hastalık olduğunu getiriyor. Kalıtsal faktörler her ne kadar DEHB ile bağlantılı olsa da tek neden olarak gösterilemiyor. Sadece kalıtsal bir yatkınlıktan söz edilebilir.  Bununla birlikte aşağıda sıralanan faktörlerin de bu rahatsızlığın ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülüyor:

• Gebelik esnasında ortaya çıkan bazı durumlar
• Anne adayının gebelikte yetersiz ya da tek yönlü beslenmesi
• Anne adayının gebelikte alkol kullanması ya da bazı ilaçlar almış olması
• Kurşun ya da cıva gibi kimyasal zehirlere maruz kalmak
• Zorlu doğum ya da doğum esnasında bebeğin kısa süreli de olsa oksijensiz kalması
• Çeşitli enfeksiyonlar
• Anne adayında gebelik döneminde demir eksikliği anemisi olması